نحوه انتخاب موضوع پایان‌نامه
انتخاب موضوع پایان‌نامه برای اغلب دانشجویان بسیار مشکل می‌باشد. گاهی اوقات انتخاب موضوع تا ترم‌های پایانی طول می‌کشد و این امر موجب به تأخیر افتادنِ اتمام دروه تحصیلی می‌گردد. چند نکته درباره انتخاب موضوع پایان‌نامه توصیه می‌کنیم:
1. موضوع پایان‌نامه را هر چه زودتر انتخاب کند. بهتر است از همان ترم اول دست به کار شود.
2. برای این که انتخاب موضوع آسان‌تر شود، توصیه می‌شود تحقیقات کلاسی را مرتبط با گرایشی که قصد پایان‌نامه نوشتن درباره آن دارد متمرکز کند تا ضمن آشنایی بیش‌تر با موضوع، آشنایی با منابع و...، به انتخاب موضوع نزدیک‌تر شود. البته می‌بایست از همان ترم‌های اول دست به کار شود. به‌طور مثال اگر رشته محقق مهندسی عمران باشد و قصد دارد تا درباره انواع پی‌ها به مطالعه و نوشتن پایان‌نامه بپردازید می‌توانید به‌طور نمونه در درس زبان تخصصی یک متن درباره رفتار پی‌ها انتخاب کند و اگر درس دینامیک خاک دارد موضوع سرعت موج برشی خاک‌ها را مورد بررسی قرار دهید و حتی اگر موضوع ریزتری در ذهن دارد می‌تواند به‌صورت خاص موضوعات مرتبط را برای تحقیق انتخاب کند.
3. انتخاب استاد راهنمای خوب که بتواند محقق را در امر تحقیق و پژوهش یاری کند از موضوعی که مورد علاقه محقق است ولی استاد خوبی برای راهنمایی پایان‌نامه نمی‌یابد اهمیت زیادی‌تری دارد. چراکه تحقیق و پژوهش در کنار استادی قوی، بی‌شک در تقویت بنیان‌های علمی محقق تأثیرگذار خواهد بود. به صرف داشتن علاقه، اتنخاب یک موضوع مفیدِ فایده نخواهد بود.
4. قبل از مطالعه اولیه و اطلاعات کافی از تهیه منابع برای تدوین پایان‌نامه از طرح موضوع آن اجتناب کند. ابتدا مطالعات مقدماتی را انجام دهد و چنانچه یقین پیدا کرد که موضوع محقق موضوع بکر و قابلیت تحقیق و نگارش دارد آن را مطرح و از آن موضوع دفاع کند. ممکن است موضوعی را بدون مطالعه مقدماتی طرح کند و هنگامی که کوچک‌ترین چالش و پرسشی درباره آن مطرح می‌شود از آن منصرف شود و به سراغ موضوع دیگری برود که ارزش کم‌تری نسبت به آن دارد.
5. ببینید که آیا منابع مورد نیاز برای تحقیق و پژوهش برای موضوعتان را در دسترس دارد. چنانچه با بررسی و تأمل مطمئن شدید که منابع کافی برای نوشتن درباره موضوع مورد نظر ندارد موضوع دیگری که برای آن منابع کافی در دسترس دارد انتخاب کنید.
6. می‌توان با فعال کردن گزینه Alert در پایگاه‌های داده معتبر از آخرین پژوهش‌های موجود در موضوع مورد نظر اطلاع به دست آورد.
معیارهای انتخاب یک موضوع تحقیقاتی
الف) موضوع باید مناسبت داشته باشد: یعنی جزء اولویت‌های مهم و اساسی در نظر محقق باشد. به‌عنوان مثال اگر در کشور ایران زلزله نقش بزرگی را ایفاء می‌کند تحقیق بر روی رفتار ژئوتکنیکی پی‌ها در هنگام زلرله می‌تواند موضوع اصلی تحقیق باشد.
ب) از دوباره‌کاری در موضوع طرح اجتناب شود: برای این که بداند موضوع مورد تحقیق تکراری است یا خیر و آیا ارزش تحقیق دارد یا خیر باید یک بررسی متون داشته باشد که با توجه به امکانات موجود و در دسترس کار بسیار ساده است می‌توان با مراجعه به مقالات داخلی و خارجی، خلاصه کنگره‌ها تماس با سایر محققینی که درخصوص موضوع پژوهش یا موضوعات مشابه کار کرده‌اند و همچنین استفاده از اینترنت و بانک‌های اطلاعاتی که اخیراً تعدادی از آن‌ها در سایت دانشگاه‌ها در دسترس می‌باشد نظری اجمالی به کارهای سایر محققین داشته باشد. البته ذکر این نکته لازم است که زمانی می‌گويیم یک موضوع تکراری که تمام ابعاد و موضوع مثل هم باشند. ولی اگر از نظر زمانی یا مکانی با هم متفاوت باشند، دیگر موضوع تکراری نخواهد بود.
پ) موضوع قابلیت اجراء را داشته باشد: یعنی آیا تمام امکانات و شرایط لازم جهت انجام تحقیق در خصوص موضوع مذبور در آن مکان فراهم است یا خیر؟ و یک موضوع حتی اگر تمام ویژگی‌های لازم را داشته باشد اما قابل انجام نباشد موضوع خوبی نخواهد بود.
ت) کاربردی و مناسب با زمان و مقرون به صرفه باشد: عملاً مطالعاتی در اولویت پژوهشی قرار دارند که با حداقل هزینه جنبه کاربردی داشته و نتیجه آن برای برنامه‌ریزان و مدیران در جهت تأمین نیاز جامعه در زمان حال یا آینده‌ي نزدیک مفید واقع شود.
ث) نداشتن موانع اخلاقی: در مطالعاتی که در آن جامعه‌ي مورد مطالعه انسان بوده و مداخله‌ای بر سوژه‌های انسانی صورت می‌گیرد، رضایت‌مندی و حفظ حرمت انسانی و محرمانه نگاه داشتن اطلاعات بسیار ضروری است.
ج( مقبولیت سیاسی و فرهنگی: موضوع مورد مطالعه باید مورد پذیرش فرهنگ و عرف جامعه بوده و هیچ گونه تضادی با سیاست کشور نداشته باشد.
نکات مهم در نوشتن عنوان موضوع
عنوان موضوع از همه‌ي قسمت‌های کار بیش‌تر خواننده دارد پس در انتخاب عنوان باید دقت کرده و به نکات زیر توجه کرد:
الف) عنوان نباید خیلی کوتاه و یا خیلی طویل باشد.
ب) در برگیرنده‌ي تمام محتویات کار تحقیقاتی باشد.
پ) از به کار بردن مخفف‌ها، اصطلاحات و کلمات غیرمصطلح و کلمات انگلیسی که معادل فارسی دارند اجتناب شود.
ت) از بیان جملات سؤالی، خبری خودداری شده و از عناوین اختصاری استفاده نشود.
ث) سال و مکان انجام تحقیق حتماً ذکر شود.
نویسنده: دکتر مجید عقلمند (مدیر دانشیار)