تحقیق و پژوهش یعنی چه؟
تعریفی دقیق از تحقیق و روش تحقیق
دیرزمانی است که مجامع علمی، اقتصادی، فنی و حکومتی تلاش کرده‌اند که رفتار حرفه‌ای خود را بر اساس پژوهش تنظیم نمایند، اما آن چه در این جا اهمیت دارد این است که بدانیم پژوهشی کارا است که بر اساس اصول و موازین علمی صورت پذیرد. تحقیق در لغت به معنای درست و گردانیدن، پیدا کردن، یافتن یا جست‌وجوی حقیقت آورده شده است. تعاریف به عمل آمده از تحقیق و پژوهش فراوانند. تحقیق به روش علمی را مجموعه مقررات و قواعدی دانسته‌اند که چگونگی جست‌وجو برای یافتن حقایق مربوط به يک موضوع را نشان می‌دهد. در جایی دیگر آن را حقیقت‌پژوهی نامیده‌اند و گروهی از دانشمندان این گونه تحقیق را عملی منظم که در نتیجه آن پاسخ‌هایی برای سؤالات مندرج در موضوع تحقیق به دست خواهد آمد تعریف کرده‌اند. در هر صورت مشخص است که وجه اشتراک در همه این تعاریف جست‌وجوی حقیقت است و حقیقت پک پدیده ذهنی است که با واقعیت (یعنی وجود عینی) مطابقت دارد (هرچند ممکن است این امر در علوم تجربی صحیح باشد، لیکن در علوم نظری چنین نیست). به هر حال در روش تحقیقی که بحث خواهد شد، به دنبال یافتن حقیقت خواهیم بود. به‌صورت خلاصه منظور ما از روش علمی تحقیق، مجموعه قواعد و رویه‌هایی است که محقق برای جمع‌آوری حقایق و واقعیت‌ها دنبال می‌کند تا سپس آن‌ها را تفسیر، تبیین و اثبات نماید.
پژوهش انجام هوشمندانه، هوشیارانه، خلاقانه و قامونمند اموری است که به‌منظور افزایش فهم و درک در مورد پدیده‌های مختلف و نیز یافتن راه‌حل و پاسخ مناسب پیرامون سؤالات و مشکلات انجام می‌شوند. تحقیق دارای نکات عمومی ولی قابل توجهی می‌باشد که دانستن آن‌ها می‌تواند در انجام یک تحقیق مناسب کمک شایانی کند. یک محقق باید به نکات زیر توجه کند:
- تحقیق فرایندی است که انجام دقیق آن نیاز به زمان دارد.
- یک تحقیق در طول زندگی محقق تداوم داشته باشد و با گذشت زمان توسعه پیدا کند.
- راه‌های انجام تحقیق متفاوت و متنوع است و گاهی باید برای اطمینان همه راه‌ها را انتخاب کرد.
- فرایند تحقیق ممکن است جالب‌تر از نتایج تحقیق باشد
علاوه بر این نکات و ویژگی‌های عمومی، تحقیق دارای ویژگی‌های خاص نیز می‌باشد که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
- تحقیق فعالیتی منظم و برنامه‌ریزی شده است که باید دارای طرح و نقشه قبلی باشد. دارای مراحل مشخصی باشد و در واقع به‌صورت یک فرایند مدیریت شود.
- به حل یک مساله مشخص یا پیدا کردن پاسخ برای یک سؤال مشخص کمک کند.
- به دنبال بررسی مسایل نو و یافتن پاسخ‌های جدید باشد.
- تحقیق نیازمند تخصص کافی در زمینه مورد بررسی است. این ویژگی بیانگر این نکته است که افراد ناآگاه نمی‌توانند تحقیق معتبری انجام دهند.
- تعصب و جانبداری، حب و بغض در تحقیق پسندیده نیست چراکه در این صورت نتیجه تحقیق طبق امیال محقق تنظیم می‌شود و علایق و خواسته محقق فرآیند تحقیق را هدایت می‌کند.
- مستلزم جمع‌آوری اطلاعات کافی است. پس تحقیق، کاملا مستند است و حاصل تخیل نیست. البته، نیروی تخیل، در ساخت فرضیه‌ها و حدس‌های مربوط به تحقیق بسیار موثر است ولی در اصل، این اطلاعات مستند است که حدسیات را متقن می‌کند.
- تحقیق تکمیل‌کننده یافته‌های قبلی است باید بین یافته‌های جدید و قدیم ارتباط وجود داشته باشد؛ زیرا علم امروز تکامل زنجیره‌ای یافته‌های بشر است. یافته‌های جدید ممکن است از طریق اصلاح و تجدید نظر در یافته‌های قبلی پدید آید. [8]