مجلات دسترسی آزاد یا open access
open access یا دسترسی آزاد چیست؟
اگر اطلاعات به طور گسترده و به آسانی در اختیار جامعه قرار نگیرد، ما تنها به نیمی از ماموریتمان در مورد انتشار دانش پایبند بوده ایم! (بیانیه برلین)
دسترسی آزاد- open access یک جنبش بین المللی گسترده است که به دنبال اعطای دسترسی آزاد آنلاین به اطلاعات تحقیقاتی-دانشگاهی، مانند کتاب، مقاله و داده های اطلاعاتی است. شیوه انتشار وقتی "دسترسی آزاد" تعریف می شود که هیچ مانعی اعم از مالی، قانونی یا فنی برای دسترسی به آن وجود نداشته باشد. این بدان معنی است که هر کسی می تواند اطلاعات را بخواند، دانلود کند، کپی کند، توزیع کند، چاپ کند، جستجو کند و یا به شکل دیگری از آن استفاده کند.
دسترسی آزاد یک مدل انتشاراتی برای ارتباطات علمی است که اطلاعات پژوهش را بدون هیچ هزینه ای در دسترس خوانندگان قرار می دهد. این برخلاف مدل اشتراک سنتی است که در آن خوانندگان با پرداخت حق اشتراک (به طور معمول از طریق کتابخانه ها) به اطلاعات علمی دسترسی دارند.
یکی از مهمترین مزایای open access یا دسترسی آزاد این است که باعث افزایش خوانندگان می شود و پژوهشگران بسیاری از نتیجه تحقیقات آگاهی پیدا می کنند و می توانند از آن در تحقیقات خود بهره ببرند. البته انتقاداتی نیز به دسترسی آزاد وجود دارد. اصول دسترسی آزاد در بیانیه برلین در (2003) بیان شده است. این اعلامیه توسط بسیاری از سازمان های بین المللی برای تحقیقات دانشگاهی امضا شده است.
روش های مختلفی برای انتشار دسترسی آزاد وجود دارد:
روند طلایی:
1) مجلات دسترسی آزاد(Full Open Access journals): انتشار از طریق سیستم ناشر، در قالب مجلات دسترسی آزاد. این مسیر ممکن است شامل هزینه شود. هزینه های انتشار، معروف به "هزینه پردازش مقاله" (APC) ، توسط نویسندگان یا موسسات آنها تأمین می شود. اکثر بنیانگذاران تحقیق از دسترسی آزاد پشتیبانی می کنند و مایلند خود هزینه ها را تأمین کنند. لیستی از ژورنالهای دسترسی کاملاً آزاد که در سراسر جهان قابل دسترسی هستند ، در وب سایت DOAJ قابل دریافت هستند.
2) مجلات ترکیبی(Hybrid Journals): انتشار از طریق مجلات "ترکیبی". این ژورنال ها ژورنال های اشتراکی هستند که امکان چاپ آزاد مقالات منفرد در قبال پرداخت هزینه داوری و چاپ مقاله (APC) را فراهم می کنند.
روند سبز: متن کامل نشریات دانشگاهی در یک مخزن قابل اعتماد، یک پایگاه داده با دسترسی عمومی که توسط یک سازمان تحقیقاتی مدیریت می شود، قرار می گیرد
روند الماس: انتشار از طریق مجلات / سیستم عامل های الماس که هزینه های انتشار نویسنده (APC) را دریافت نمی کنند. بودجه مجلات دسترسی آزاد الماس معمولاً از طریق مدل های یارانه کتابخانه و یا موسسات علمی پژوهشی تأمین می شود.
مترجم: دکتر مجید عقلمند (مدیر دانشیار)